Được sinh ra trong cái nôi nghệ thuật của gia đình, họ nặng lòng với những điệu đàn, câu hát của người xưa. Mấy mươi năm gắn bó với sân khấu dân ca bài chòi, họ dùng âm nhạc nói lên tâm tư, tình cảm và gìn giữ “tiếng tơ” giữa cuộc sống đầy bon chen…
Đôi vợ chồng nghệ sĩ Đinh Cao Dũng - Phan Thị Cúc Mai ở Nhà hát Tuồng Đào Tấn (Bình Định) có 3 người con trai. Họ nuôi các con trong cái nôi nghệ thuật của gia đình. Năm 11 tuổi, Đinh Văn Nhân - con trai thứ hai của đôi vợ chồng nghệ sĩ này - được cha dạy cách chơi đàn nhị, trống chiến và kèn. Đó là những nhạc cụ rất quen thuộc, đặc trưng của sân khấu tuồng. Sau đó, anh Nhân được cha đưa đến Nhà hát Tuồng Đào Tấn, tiếp tục học nhạc. Năm 17 tuổi, anh Nhân vào Trường trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Bình Định. Tốt nghiệp, anh “đầu quân” vào Đoàn Ca kịch bài chòi Bình Định, làm nhạc công một thời gian rồi học sáng tác âm nhạc tại Trường đại học Nghệ thuật Huế. Hiện tại, anh Đinh Văn Nhân là chỉ huy dàn nhạc của Đoàn Ca kịch bài chòi Bình Định và là một trong những nhạc sĩ sáng tác sung sức ở vùng đất võ.
Tròn 30 năm gắn bó với âm nhạc truyền thống, nhạc sĩ Đinh Văn Nhân làm bạn với đàn nhị, đàn nguyệt, trống chiến, guitar phím lõm. “Bầu bạn” mà anh dành nhiều tình cảm là cây đàn nhị. Anh nói: “Đàn nhị rất phổ biến, có mặt từ Bắc chí Nam, tuy khác nhau về cách diễn tấu ở mỗi vùng miền nhưng về cơ bản thì giống nhau. Đàn nhị là một trong số ít các nhạc cụ dân tộc thể hiện được nhiều cung bậc, sắc thái tình cảm, khi thì buồn bã nỉ non, khi thì réo rắt vui tươi, lúc lại mạnh mẽ, đầy kịch tính. Nhờ cái vĩ kéo và nhờ âm vực tương đối rộng nên đàn nhị thể hiện được nhiều cung bậc, sắc thái tình cảm”.
Xuất hiện ở Việt Nam vào thế kỷ thứ X, đàn nhị (tức đàn cò, nhị líu) là một trong những nhạc cụ quan trọng của dàn nhạc tuồng, chèo, nhã nhạc cung đình Huế, đờn ca tài tử Nam Bộ… Đối với dân ca bài chòi - một loại hình nghệ thuật dân ca và trò chơi dân gian rất đặc trưng của người dân Nam Trung Bộ, đàn nhị là nhạc khí dây giữ vai trò chủ đạo. Nhạc sĩ Đinh Văn Nhân cho biết: Cấu tạo của đàn nhị gồm ống đàn được bịt bằng da rắn hoặc da kỳ đà. Cần đàn được làm bằng gỗ rất chắc, trên đó có 2 trục để bắc 2 dây đàn. Người xưa bện tơ tằm làm dây, tiếng đàn cất lên nghe rất ấm, rất tình cảm nhưng dây dễ đứt và tiếng không vang. Sau này, người ta dùng dây kim loại để làm dây đàn, rất bền, tiếng đàn lảnh lót và rất vang. Cung đàn (vĩ) được làm bằng thanh tre hoặc trúc uốn cong hình cánh cung, xưa kia hai đầu “cánh cung” được buộc nối với nhau bằng lông đuôi ngựa, bây giờ người ta dùng dây cước.
Theo nhạc sĩ sinh năm 1974 này, đàn nhị là một trong những nhạc cụ truyền thống của tuồng. Sau khi bài chòi ra đời, các nhạc công tuồng “mang” đàn nhị sang, gắn với bài chòi. Cách diễn tấu đàn nhị cho bài chòi có điểm khác biệt so với diễn tấu đàn nhị trên sân khấu tuồng và sân khấu cải lương. Bài chòi không có lòng bản, khúc thức cố định như tuồng, cải lương nên nhạc công bài chòi luôn phải dõi mắt lên sân khấu, “theo” từng câu hát của diễn viên. Cái khó căn bản là ở chỗ đó.
Anh trai nhạc sĩ Đinh Văn Nhân là nhạc công Đinh Văn Công, chơi trống chiến ở Nhà hát Tuồng Đào Tấn, em út là Đinh Văn Hiệp - nhạc công chơi đàn nhị ở Đoàn Ca kịch bài chòi Bình Định. Anh Hiệp gắn bó với nhạc cụ dân tộc - cụ thể là cây đàn nhị - đã 23 năm. Nhạc công sinh năm 1976 này thổ lộ: “Sống trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, tôi bị tiếng đàn lôi cuốn lúc nào không hay, từ đó tôi học cách chơi nhạc cụ dân tộc. Tôi thích đàn nhị vì âm thanh của nó réo rắt, lay động lòng người”.
YÊN LAN
